Selecties

Pijn en koorts:

• Nociceptieve pijn: tweede stap bij onvoldoende effect van paracetamol, voor een korte periode, in zo laag mogelijke dosis en altijd in combinatie met een PPI.

Osteo-articulaire aandoeningen:

• • Artrose:
    • ter hoogte van andere gewrichten dan hand en knie: tweede keuze na paracetamol.
    • ter hoogte van hand of knie: derde keuze na paracetamol en lokale NSAID's (beperkte indicatie bij ouderen vanwege de meer frequente complicaties).
  • Acute jichtaanval: keuze tussen colchicine, ibuprofen en methylprednisolon, afhankelijk van de patiëntkarakteristieken.

Motivatie

• Acute of chronische nociceptieve pijn (bijv. bij artrose):
  • NSAID's zijn effectief bij het verminderen van pijn, maar gegevens over hun effectiviteit bij ouderen zijn schaars. Ouderen zijn bijzonder kwetsbaar voor de mogelijke bijwerkingen van NSAID's, vooral op het maag-darmstelsel, het cardiovasculaire systeem en de nieren, daarom zijn ze een tweedelijnsbehandeling na paracetamol.
  • Om veiligheidsredenen is het bij oudere patiënten beter om, als de pijn niet voldoende onder controle is met paracetamol, te kiezen voor een topisch NSAID (bijv. diclofenac crème voor artritis van de handen en gonartrose) of een NSAID met een korte halfwaardetijd, zoals ibuprofen (halfwaardetijd van 2 uur). De behandeling zal zo kort mogelijk duren en met de laagste effectieve dosis. Bij patiënten van 65 jaar en ouder, vooral als er risicofactoren zijn voor gastro-intestinale bloedingen, wordt aanbevolen om een PPI te combineren met het orale NSAID om het risico te verminderen.
  • Bij oudere patiënten, net als bij andere patiënten met chronische pijn, is medicamenteuze behandeling slechts één aspect van de algehele pijnbestrijding en moet deze deel uitmaken van een multidisciplinaire aanpak.
• Jichtaanval:
  • Een literatuuroverzicht gepubliceerd in 2017​​ benadrukt dat er zeer weinig studies versus placebo zijn en besluit dat colchicine, NSAIDs en corticosteroïden een vergelijkbare werkzaamheid hebben bij de behandeling van een jichtaanval.
  • De keuze voor één van de medicamenteuze behandelingen zal individueel bepaald worden, rekening houdend met de mogelijke ongewenste effecten en de winst van vroegere behandelingen van een jichtaanval.
  • Voorzichtigheid is geboden met ibuprofene bij ulcus pepticum, hartziekte of nierziekte.

​

Dosering

Inname 1u voor de maaltijd kan de werkingssnelheid verhogen; inname tijdens of vlak na de maaltijd kan het risico op maagirritatie verminderen (zie Folia april 2024).

• Startdosis: 200 mg tot 400 mg per inname, met een interval van 4 tot 6 uur tussen de innames; maximum 1,2 g per dag.
• Bij acute opflakkeringen van pijn: max 4 x 600 mg per dag totdat de pijn onder controle is.

In geval van nierfalen

• Voorzichtigheid is geboden bij het bepalen van de startdosis bij patiënten met een lichte tot matige nierfunctiestoornis.
• Vermijd ibuprofen indien eGFR < 30ml/min.
• Ibuprofen kan acute nierinsufficiëntie uitlokken bij patiënten waarbij de nierfunctie of nierdoorbloeding reeds verstoord is (bv. Hartfalen, dehydratatie, levercirrose) en daarom is monitoring zo belangrijk.

Delen en pletten

• Delen: zie de farmaceutische vormen vermeld in het GGR naast de specialiteit (ibuprofene). Zie ook Intro 2.11.7 De toedieningswegen en farmaceutische vormen voor meer informatie over de gebruikte termen.
• Pletten: zie Intro 2.11.12. Pletten van een geneesmiddel. Zie ook Pletfiches (voer de naam van de molecule in de zoekbalk in).

Voorzorgsmaatregelen voor gebruik

BIJZONDERE VOORZORGEN VOOR OUDEREN

• Bij ouderen komen de ongewenste effecten van NSAID’s vaker voor en is de kans op ernstige gevolgen groter, vooral cardiovasculaire, renale en gastro-intestinale bijwerkingen met bloedingen en perforaties, die fataal kunnen zijn. Daarom verdient het de voorkeur om:
  • een PPI voorschrijven in combinatie met ibuprofen per os.
  • patiënten met een voorgeschiedenis van gastro-intestinale aandoeningen informeren om alle ongewone buikklachten (in het bijzonder eerder symptomen van gastro-intestinale bloedingen) die optreden bij het begin van de behandeling te melden.
  • de nierfunctie tijdens de behandeling te controleren.
• Bij gelijktijdige toediening van corticosteroïden, acetylsalicylzuur of andere anti-aggregantia/coagulantia.
• Bij zona: verhoogd risico op ernstige huidcomplicaties.
• Bij inflammatoire darmaandoeningen: mogelijks verergering.
• Bij hittegolf: kan de effecten van een hitteslag versterken.

Ongewenste effecten

• Gastro-intestinale last en ulcera.
  • Alle NSAID's kunnen aanleiding geven tot ernstige gastro-intestinale ongewenste effecten, soms zonder voorafgaande symptomen.
  • Het risico op gastro-intestinale complicaties hangt af van het type NSAID, maar ook van de dosis, de leeftijd van de patiënt (> 60 jaar), en of er al dan niet een voorgeschiedenis is van ulcera.
  • In welke mate NSAID's onderling verschillen qua gastro-intestinaal risico blijft onderwerp van discussie. De verschillende oxicams (zie 9.1.1.3. Oxicams) en ketorolac zouden een hoger risico geven van gastro-intestinale ongewenste effecten en ulcuscomplicaties zoals bloeding en perforatie. Met ibuprofen en COX-2-selectieve NSAID’s zou er een lager risico van ulcus en ulcuscomplicaties zijn ten opzichte van de andere NSAID’s.
  • Gastro-intestinale letsels kunnen optreden bij toediening van NSAID’s ongeacht de toedieningsweg, ook parenteraal en rectaal.
  • Toevoeging van een PPI of van misoprostol aan een NSAID laat toe de gastro-intestinale toxiciteit van de NSAID te verminderen, maar elimineert dat risico niet. Er is een gedeeltelijk beschermend effect aangetoond tegen ulceratieve complicaties of bloedingen (zie 3.1. Maag- en duodenumpathologie).
• Myocardinfarct en cerebrovasculaire accidenten [zie Folia september 2014, Folia juni 2015 en Folia november 2015].
  • Dit risico is waarschijnlijk het grootst voor de COX-2-selectieve NSAID's en voor aceclofenac en diclofenac. Naproxen en lage doses ibuprofen lijken het kleinste cardiovasculaire risico te hebben. Dat risico kan voor geen enkele NSAID worden uitgesloten.
  • Dit risico is waarschijnlijk dosis-afhankelijk.
• Vochtretentie met verergeren van chronisch hartfalen en verhoogd risico van acuut hartfalen.
• Bloeddrukverhoging.
• Acute en chronische nierinsufficiëntie
  • Volwassenen: acute nierinsufficiëntie. Vooral bij risicosituaties: volumedepletie door diuretica of zoutrestrictie, voorafbestaand hartfalen, chronische nierinsufficiëntie, levercirrose met ascites, nefrotisch syndroom of perifere vasculaire aandoeningen, bij gelijktijdig gebruik van ACE-inhibitoren of sartanen. Ook bij gezonde volwassenen die intense fysieke inspanningen leveren, dient men voorzichtig te zijn [zie Folia augustus 2020].
  • Ouderen: ook bij diarree (zie de rubriek “Oudere patiënten”).
  • Kinderen: acute nierinsufficiëntie, vooral bij dehydratie (koorts of diarree) of bij hoge doses.
  • Zelden: interstitiële nefritis, nefrotisch syndroom.
• Bloedingen, hematologische afwijkingen.
• Overgevoeligheidsreacties (bv. bronchospasme, angioneurotisch oedeem), met soms kruisovergevoeligheid met acetylsalicylzuur of met een andere NSAID.
• Hyperkaliëmie, vooral bij patiënten met nierinsufficiëntie en patiënten die kaliumsupplementen, kaliumsparende diuretica, ACE-inhibitoren of sartanen nemen of heparines gebruiken (i.v.m. hyperkaliëmie, zie Inl.6.2.7. Hyperkaliëmie).
• Reversibele vermindering van de fertiliteit bij de vrouw bij langetermijngebruik.
• Hoofdpijn, vertigo en verwardheid, vooral met arylazijnzuur- en indoolderivaten.
• Reversibele stijging van de transaminasen komt vaak voor; zelden potentieel fatale acute leverinsufficiëntie. Diclofenac wordt het vaakst in verband gebracht met hepatotoxiciteit.
• Uitlokken en verslechteren van allerlei huidaandoeningen gaande tot syndroom van Lyell en syndroom van Stevens-Johnson met alle NSAID’s (vooral met de oxicams).
• Maskeren van de symptomen van een onderliggende infectie (koorts, pijn) en onderschatting van de ernst ervan, vooral waargenomen bij “community acquired” bacteriële pneumonie of bacteriële complicaties van varicella [zie Folia juli 2020].

Interacties

• Verhoogd risico van gastro-intestinale letsels door NSAID’s bij gelijktijdig gebruik van systemische corticosteroïden, acetylsalicylzuur (zelfs in lage doses) en bij chronisch of overmatig alcoholverbruik.
• Bij associëren van acetylsalicylzuur, ook in lage doses, vermindert het gastro-intestinale voordeel van de COX-2-selectieve NSAID's.
• Verhoogd risico van bloeding door NSAID’s bij gelijktijdig gebruik van antitrombotica, acetylsalicylzuur (zelfs in lage doses), of bepaalde antidepressiva (SSRI’s, SRNI’s, vortioxetine) [zie Folia april 2024]. Bij gelijktijdig gebruik met een vitamine K-antagonist verhoogt piroxicam het bloedingsrisico méér dan andere NSAID’s.
• Vermoedelijk verminderen sommige NSAID’s het cardioprotectieve effect van acetylsalicylzuur (vooral onderzocht voor ibuprofen). Het cardioprotectieve effect van acetylsalicylzuur zou kunnen behouden blijven door de NSAID enkele uren na het acetylsalicylzuurpreparaat toe te dienen.
• Verhoogd risico van de nefrotoxiciteit van ciclosporine.
• Verhoogd risico van de ongewenste effecten van methotrexaat, wanneer methotrexaat gebruikt wordt in oncologische doses (>25 mg per week).
• Verhoogd risico van melkzuuracidose uitgelokt door metformine.
• Verminderd effect van diuretica en van de meeste antihypertensiva.
• Meer uitgesproken verhoging van de kaliëmie bij associëren met kaliumsparende diuretica, kaliumsupplementen, ACE-inhibitoren, sartanen en heparines.
• Verslechtering van de nierfunctie (met verdere verhoging van het risico van acute nierinsufficiëntie) bij associëren met diuretica, ACE-inhibitoren of sartanen, vooral bij stenose van de nierarteriën of volumedepletie (bv. acute diarree), en zeker bij gelijktijdige behandeling met een NSAID en een diureticum samen met een ACE-inhibitor of sartaan.
• Verhoogd risico van hartfalen bij associëren met pioglitazon.
• Stijging van de plasmaconcentratie van lithium door verminderde renale excretie.
• Diclofenac, ibuprofen, indometacine, meloxicam, naproxen en piroxicam zijn substraten van CYP2C9 (zie Tabel Ic. in Inl.6.3.).
• Celecoxib is een substraat van CYP2C9 en inhibitor van CYP2D6 (zie Tabel Ic. in Inl.6.3.).
• Ibuprofen is een substraat van CYP2C8 (zie Tabel Ic. in Inl.6.3.).

Contra-indicaties

• Zwangerschap: na de 20^ste week.
• Actief gastroduodenaal ulcus.
• Gastro-intestinale bloeding of perforatie bij vroeger gebruik van NSAID’s.
• Actieve colitis ulcerosa of ziekte van Crohn.
• Actieve bloedingen of bloedingsstoornissen, bloeddyscrasieën.
• Antecedenten van astma of urticaria ten gevolge van de inname van acetylsalicylzuur of een NSAID.
• Ernstige dehydratie.
• Matig tot ernstig hartfalen.
• Nierinsufficiëntie.
• Leverinsufficiëntie: voor de meeste systemisch gebruikte NSAID’s wordt leverinsufficiëntie als contra-indicatie vermeld in de SKP. Op de website “geneesmiddelenbijlevercirrose.nl” worden NSAID’s als “onveilig” (te vermijden) bij levercirrose beoordeeld.
• COX-2-selectieve NSAID’s, aceclofenac, diclofenac en langdurige, hoge doses ibuprofen (≥2400mg/dag): ook coronairlijden, antecedenten van cerebrovasculaire aandoeningen, perifeer vaatlijden.
• Etoricoxib: ook niet-gecontroleerde hypertensie.

Prijstabel